کشاورزی و توسعه پایدار

نگاهی به وضعیت کنونی کشاورزی در عرصة جهانی به وضوح گویای این مسئله است که قابلیت دوام سیستم­های فعلی تولید محصولات کشاورزی، به طور چشمگیری مورد چالش قرار گرفته است. بدین­سان، توجه به توسعه پایدار کشاورزی به عنوان یکی از مهم­ترین     ضرورت­های زندگی امروز بشر مطرح است. کشور ما نیز همگام با سایر کشورها، چند صباحی است که توجه به مقوله توسعه پایدار کشاورزی را در رأس امور خود قرار داده است. در این مقاله تلاش شده است تا میزان توجه به پارامترها و شاخص­های توسعه پایدار در پنج برنامه توسعه پس از انقلاب اسلامی با استفاده از روش­های علمی مورد ارزشیابی محتوایی قرار گیرد.

نتایج نشان داده است توجه به توسعه پایدار کشاورزی در تمامی برنامه­ها به نحوی از انحاء لحاظ شده است. لیکن ضریب توجه به شاخص­های توسعه پایدار کشاورزی بسیار ناچیز و در بهترین وضعیت نیم بوده است. از طرفی در بین برنامه­ها، در محتوای برنامه­ی پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور (1394-1390) بیشترین میزان توجه و تأکید بر مقوله توسعه پایدار کشاورزی شده است. پس از آن برنامه­ی چهارم دارای بالاترین میزان توجه به مقوله یاد شده بوده است. برنامه­ی اول توسعه پس از انقلاب علی­رغم این که مقارن با دوران شکل­گیری رویکرد توسعه پایدار کشاورزی در عرصه جهانی بوده و ملاحظات زیست محیطی آن نیز کمتر ارزشیابی گردیده، اما در جایگاه سوم قرار دارد که دلیل اصلی آن تاکید بیشتر بر شاخص­های اقتصادی و به سبب آثار جنگ تحمیلی و دوران بازسازی پس از آن بوده است.

در مجموع ارزشیابی محتوای برنامه­های توسعه می­توان گفت هر چند وضعیت کلی محتوای برنامه­ها حاکی از روند رو به رشد توجه و تأکید بر مقوله توسعه پایدار کشاورزی است اما بر مبنای اصول یکپارچه­نگری، بررسی­ نشان می­دهد که در محتوای برنامه­های توسعه به طور همسان و برابر، ابعاد سازنده توسعه پایدار کشاورزی مورد توجه واقع نشده است. به گونه­ای که توجه و تأکید بر ابعاد اقتصادی و زیست محیطی بیش از بعد اجتماعی توسعه پایدار کشاورزی می­باشد. از این رو در صورت تدوام این جریان، امکان تحقق مطلوب و همه­جانبه توسعه پایدار کشاورزی دور از دسترس می­نماید. امری که با توجه به شرایط خاص کشور، فرهنگ اسلامی و جنبه چند بعدی بودن مفهوم توسعه پایدار قابل توجیه نخواهد بود.